Etxeratze-agindurako genetika (112): Gene-erregulazioa

Geneek funtzio biologikoak burutzen dituztenez beti interesa sortzen dute. Askotan helburua da gaixotasun baten edo ezaugarri baten oinarrian dauden geneak zeintzuk diren ezagutzea. Horregatik giza genoma sekuentziatu zenean itxaropen handiak jarri ziren gaixotasunen eta ezaugarrien gene-oinarriak hobeto ulertuko zirelakoan. Baina bizian gauzak ez dira hain errazak: geneak ezagutzeaz gain, geneen aktibitatea nola erregulatzen den jakin behar da ere. Gene-erregulazioa hobeto ezagutzeko orain dela 10 urte GTEx egitasmoa abiatu zen eta orain dela aste batzuk beren azken emaitzak argitaratu dituzte.

GTEx egitasmoak bere emaitzak hiru fasetan argitaratu ditu (2015n, 2017n eta 2020n) eta fase bakoitzean datu gehiago eskuragarri jarri ditu. Zeintzuk dira datu horiek? Bada, hainbat ehunetan gene bakoitzaren aktibitate maila eta horiek erregula ditzazkeen gene-aldaeren datu-sorta. Guztira 54 ehun aztertu dituzte, ia 900 hildakoen laginak erabili dituzte, eta horretarako 150 milioi dolar behar izan dituzte. Datuak eskuragarri jartzeaz gain hainbat lanabes garatu dituzte datu horiek aztertu ahal izateko. Nolabait, gene-erregulazioaren entziklopedia erraldoitzat jo dezakegu, baliabide ikaragarri bat. Baliabiderik garrantzitsuena da zerrendatzen dutela gene-aldaera bakoitzak zeintzu geneen aktibitatean eragiten duten eta zein ehunetan. Halako baliabideei esker, beste ikerketa batzuek beren emaitzei beste zentzu bat eman ahal diete eta ondorio sendoagotara heldu.

Hala ere, egitasmo honek kritikak jaso ditu ere. Alde batetik, parte-hartzaile gehienak Europar jatorrikoak direnez, ez du giza dibertsitatea behar bezala ordezkatzen eta, ondorioz, beren emaitzak ezin dira txuriak ez diren populazioetan erabili. Beste batetik, parte-hartzaileak hilda zeudenez, zalantzak daude benetan ehunen egoera normala islatzen ote duten, GTEx egitasmoko arduradunek baietz dioten arren.

Mugak muga, argi dagoena da ikertzaileek GTEx egitasmoaren emaitzak erabiliko dituztela beren ikerketei sakontasuna emateko eta azterketa berriak egiteko. Espero duguna da egitasmo hau beste giza populazioetara hedatzea giza aldakortasuna hobeto ezagutzeko.

Itxialdirako genetika sorta

Lehenengo txandaren hasiera
1) Birusak
2) Immunitate-sistema

3) Antigorputzak

4) SARS-CoV-2aren jatorria

5) Termozikladorea

6) Gene-marketina

7) Zoroa eta patxadaz, mesedez 
8) ACE2 hartzailea

9) SARS-CoV-2aren geneak

10) 150 gene-testu

11) Etxeko gene-lanak

12) RNA
13) Endorfinen genetika
14) SARS-CoV-2aren jatorria (II)
15) Birusei aurre egiten
16) Tuskegee deitutako amesgaiztoa
17) Urtaroko gripearen genetika
18) Eugenesia eta Darwinismo soziala 2.0
19) Laborategietako langileei, eskerrak
20) Ez da guda bat, auzolana da
21) COVID-19ari gene-sentikortasuna
22) Gripe-pandemien genetika
23) Genetika zientzia-fikzioko filmetan
24) Beldurraren genetika
25) Parte-hartzearen garrantzia
26) Erratuta nengoen eta erratuko naiz
27) (gene-)datuen gobernantza
28) Genomak berdefinitzen
29) Minbizien gene-bilduma erraldoia
30) Gaixotasunak sailkatzen
31) Pangolinak
32) Saguzarrak
33) Zitokinen ekaitza
34) Gainontzeko epidemiak (I) – GIB
35) Gainontzeko epidemiak (II) – Ebola
36) Gainontzeko epidemiak (III) – Kolera
37) Gainontzeko epidemiak (IV) – Herpesbirusak eta H. pylori
38) Gainontzeko epidemiak (V) – Patogenoak ez direnak
39) Gainontzeko epidemiak (VI) – Etortzear dauden epidemiak aurreikusten
40) Bizi-urteak kentzen dituzten mutazioak 
41) Birus erraldoiak
42) Jirafen lepoa
43) Hesteak minberak direnean
44) Eboluzioa bueltan da
45) Zama diren onurak
46) COVID-19a eta tripak
47) Gene-dibertsitatea
48) Bigarren olatuak
49) Sexu-kromosomak eta bizi-luzera
50) Gene-aholkulariak
51) Adituaren falazia
52) Bio zuk zeuk egin
53) Koronabirusen erretratua
54) Bizi(tz)a konplexua da
55) Etxabereak eta gu
56) Genometako guda-hotza
57) Kontserbazioa eta gene-aldaerak
58) Normaltasuna
59) Gaixotasunak eta sexua
60) Gene-dosia orekatzen
61) Gizakion adaptazio lokalak
62) Estigmak diren geneak
63) Zientzia-artikuluetan itota
64) Zientzian konfiantza
65) Gene-informazioaren balioa
66) Mikrobiomaren eragina immune-sisteman
67) Immune-sistema eraginkorrak SARS-CoV-2a antzematen
68) Zabor-posta zientzian
69) COVID-19ari buruz datuak partekatzen
70) Espezieen mugak
71) Genomaren zaindaria, gene-ediziorako oztopo
72) Gene-informazioa lagatzea
73) Birusak minbizien aurka
74) Egitasmo handien datuak erabiltzen
75) Gene biziak arrazakeriaren kontra
76) Sormena
77) Gene-lengoaia (I) – Hizkiak
78) Gene-lengoaia (II) – Patroiak ta egiturak
79) Gene-lengoaia (III) – Interpretazioa
80) Gene-lengoaia (IV) – Eboluzioa
81) Gene-lengoaia (eta V) – Etorkizuna
82) Omikak gaixotasun infekziosoak ikertzeko
83) Gene-arriskua erabiltzen
84) Geneen aktibitatea aurreikusten
85) Ezer ez da dirudiena
eta 86) Bizitza oso bat aurretik ikasten jarraitzeko
Lehenengo txandaren bukaera

Bigarren txandaren hasiera
87) Jakinpozaren alde, beti
88) Korodatuak
89) #Koropilulak
90) Dengea
91) Korodatuak (2)
92) #Koropilulak (2)
93) PCR
94) Korodatuak (3)
95) Genetikaren etorkizuna (1)
96) Koropilulak (3)
97) Gripearen zain
98) Genetikaren etorkizuna (2)
99) Koropilulak (4)
100) Pedagogia
101) Genetikaren etorkizuna (3)
102) Genetika telesailetan (5)
103) Genetikaren etorkizuna (4)
104) Hofstadteren legea
105) Genetikaren etorkizuna (5)
106) Kororen genomarekin olgetan
107) Genetikaren etorkizuna (6)
108) Nobel saria CRISPRaren asmatzaileei
109) Genetikaren etorkizuna (7)
110) COVID-19ari gene-sentikortasuna (2)
111) Genetikaren etorkizuna (8)