1997. urtean Gaixotasun Gastrointestinalen Nazioarteko Fundazioak apirila izendatu zuen Heste minberaren sindromearen (HMS) kontzientziazio hilabetea bezala. Horrela, hilabete honetan zehar hainbat informazio-ekintza egiten dira nahasmendu hau ezagutzera emateko; eta apirilaren 19an goiak jotzen du HMSari buruzko informazioa zabaltzeko hilabeteak. Baina, aurten, COVID-19a dela eta, bertan behera gelditu zen. Baina ez nuen nahi hilabetea bukatzea HMSari buruz hitz egin gabe.
Tomorrow April 19th is #WorldIBSDay. While we won't be actively socializng it due to everyone's focus on #COVID19, we want to remind everyone that 10-15% of the worlds population suffer from #IBS. Take a moment to think about that.
Ez dakidanez zenbat iraungo duen itxialdirako sorta honek, noizbehinka, ideiak jasotzeko eta lantzeko materiala edukitzeko, txio desesperatu bat bidaltzen dizuet gaiak eskatzen, zuen galderak edo zalantzak jasotzeko. Amaia Urzelaik epigenetikak ea Lamarcki arrazoia ematen ote ez dion galdetu zidan. Sakonki arnas egin nuen 😜.
Ez dakit honetaz hitz egin duzun: epigenetikaren garapenak arrazoia ematen ari zaio Lamarck-en teoriari?
Asteak daramatzagu birusei hitz egiten. Izan ere, sorta honetan hizpide izan ditut SARS-CoV-2a edota gripea; eta pasaden astean birus, bakteria, patogeno, epidemia eta izurriteen astea ospatu nuen. Berez birusekin dena nahiko “baina ze arraio” bada ere, badago oraindik are zoroagoa dena: birus erraldoiak bezala ezagutzen ditugun gauza horiek.
Zenbat bizi gaitezkeen gure geneetan idatzita egon daitekela ideia tentagarria da. Izan ere, ezaguna da bizi-urteen heredagarritasuna %23-33 izan daitekela. Baina, beste edozein ezaugarri konplexutan bezala -askotan hemen esan dudan bezala-, gene-osagai horiek zeintzuk diren ihes egiten digute.
Epidemiaren asteari bukaera emateko etorkizunean gerta daitezkeen epidemiei erreparatuko diet. Ez, zientzialariak ez gara aztiak eta ezin dugu ziurtasunez zer gertatuko den aurreikusi. Baina ez gara errealitatearen behatzaile eta notario soilak. Hori egiten dugu indarrean dauden legeak eta arau orokorrak ondorioztatzeko, baldin badaude, noski. Eta, horrela, aurreikusi zeintzuk diren agertoki posibleak eta joerak. Beste era batera esanda, sistema determinista bada, indarrean dauden lege eta arau guztiak ezagututa, zer gertatuko den aurreikus egin daiteke. Eta ez bada, behintzat, agertoki posibleak plazara daitezke. Hortaz, goazen etorkizunari begiratu bat egira.
Epidemiak (eta pandemiak), berez, populazioan gaixotasun baten hedapen arina gertatzen denean ematen dira. Hortaz, gaixotasun infekziosoak dira epidemiak sortzen dituztenak, patogenoek populazio batean arin hedatzeko duten gaitasunagatik. Baina denbora erlatiboa denez, eta metaforak askeak, epidemia berba erabili da ere patogeno batek sortuak ez diren gaitzentzat.
Gaurko pilulara birus talde bat eta bakterio bat ekarri ditut epidemiarik sortzen ez badute ere. Beno, epidemia deklaraturik sortzen ez badute ere. Herpesbirusak eta Helicobacter pylori ez daude patogeno beldurgarrien artean baina gure espeziean oso hedatuta daude.
Bizi ditugun eta bizi izan ditugun epidemiekin jarraituz, koleraren txanda da gaurko pilula. XIX eta XX. mendeetan gizakiok koleraren zazpi pandemia pairatu genituen eta pandemia horietan milioika pertsona hil ziren. Oraindik, noizbehinka koleraren agerraldiak gertatzen dira han eta hemen.
Orain bizi ari garen COVID19 pandemiaz gain, HIESaren pandemiaz gain eta urtaroko gripearen epidemiaz gain, bada beste birus bat noizbehinka berrietan agertzen zaiguna: ebola. 2018. urtetik Kongoko Errepublika Demokratikoan agerraldi bat geratzen ari dira; eta 2013-2016 urteen artean Afrikako Mendebaldean gertatu zen epidemia ezaguna egin zen Afrikatik kanpoko kasuak eman zirelako ere.
Pandemia berri batean bizi gara. Ez da lehena izan eta ez da azkena izango. Gizakiok pandemia eta epidemia anitz bizi izan ditugu gure espeziearen historian zehar. Bizi izan ditugun epidemia horien artean, momentu honetan bi dira pandemia bezala izendatuta daudenak: COVID-19a eta HIESa. COVID-19aren genetikaz asko idatzi dut, gutxi badakigu ere; azter dezagun HIESa eta, espreski, HIESa sortzen duen GIBa.
