Genetikan aritzen garenok gene-gaixotasun konplexuei begira pasatzen dugu denbora. Gaixotasun horiek pairatzeko arriskuaren ehuneko zero koma zero zero bata azaltzen duten gene-osagaien bila. Bestelako gaixotasunak bale, ondo, baina gaixotasun konplexuak, horietan dago saltsa. Koroa zuen birus bat heldu zen arte.
Gene-lengoaiari buruzko azpisorta honetan jorratu ditut hizkiak zeintzuk diren, hizki horiekin sortzen diren patroiak eta egiturak, nola interpretatzen diren eta eboluzioaren testuinguruan gertatzen dela dena. Bukatzeko lengoaia hori ulertzeko falta zaiguna irudikatzen saiatuko naiz.
Aste honetan gene-lengoaia jorratzen nabil: zeintzuk diren bere hizkiak; hizki horiekin sortzen diren patroi eta egiturak; eta nola interpretatzen den. Aurreko guzti hori testuinguru jakin batean gertatzen da eta testuinguru horri aurre egiteko. Testuinguru hori eboluzioa da.
Aste bat bakarrik gelditzen zaigu sorta honekin bukatzeko eta gene-lengoaian murgilduta jarraitzen dut. Lengoaia horren hizkiak eta hizki horiekin sortzen diren patroi eta egiturei so egin ostean, gaurkoan horiek nola interpretatzen diren landuko dut. Bi zentzutan: sistema biologikoek nola interpretatzen dituzten eta genetikariok nola interpretatzen ditugun.
Pilula hauek bukatzen ari direnez, oinarrira itzultzea erabaki dut eta asteetan zehar kontatu dudan oinarrian dagoen mugida kontatzen ari naiz. Atzo gene-lengoaian lau hizki daudela kontatu nizuen eta gaur hizki horiekin sortzen diren patroiez eta egiturez.
Itxialdirako sorta honen azken txanpan sartu gara. Eta pilula hauei bukaera ematen hasteko, ziklo honi bukaera emateko, oinarrira itzuliko naiz. DNAz idazteko, genetikak ikertzen duen lengoaiaz idazteko. Zeren, azken finean hori egiten dugu, ezezaguna zaigun lengoaia bat deskodetu, zer esaten duen jakiteko eta, horrela, bizia ulertu.
Gaurko beste zerbaitez idatzi behar nuen. Baina ez nintzen gai gaiari ekiteko eta berandu noa gaurko pilularekin. Blokeo bat dut eta nire sormena oraindik ez da iratzarri. Sorta honen azken txanpan gaudenez, ez nau gehiegi arduratzen blokeatuta egoteren kontuak. Egoera baliatuko dut sormenaz hitz egiteko.
Badira egunak AEBtan arrazismo estruktural eta instituzionalaren aurkako altxamendu bat geratzen ari dela. George Floyd-en hilketa izan da azken sumindura olatu honen eragilea eta supremazista zuriek elikatu besterik ez dute egin beren harrokeria, harropuzkeria eta oilarkeriarekin. Beltzek ezin dute arnastu. Eta arrazoi bakarra da azaleko zelulek duten melanina kopurua.
Pasaden astean Elhuyar Aldizkarian Aitziber Agirre Ruiz de Arkautek azaldu zigun GnomAD proiektuaren nondik norakoak. Halako proiektuetan zenbakiak handiak dira, hainbat emaitza generiko ematen dituzte eta, gehienetan, beste ikerketa batzuk erraztuko dituela esaten da. Gauza bera kontatu nizuen minbizien gene-katalogoa aurkeztu zenean. Beti gehitzen dugu “beste ikerketa batzuk lagunduko dute” hori. Bada, ikus dezagun adibide…
Azken asteetan birusak gaizkile nagusiak bilakatu zaizkigu. Hala ere, biziaren parte dira eta, ingeniaritza genetikoaren bidez, erabilgarriak suerta daitezkeen lanabesak bilaka daitezke. Birusen ezaugarrietan oinarrituta bioteknologiako lanabes asko garatu dira eta, aspalditik, birusak erabili nahi izan dira gene-ediziorako eta bestelako osasun helburuekin. Baina, tira, birusak direnez, beren erabilerak kezka sortzen…